(ร่าง) พระราชบัญญัติความหลากหลายทางชีวภาพ พ.ศ. ….

วันที่ 8 สิงหาคม พ.ศ. 2568 สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมได้เผยแพร่ ร่าง พระราชบัญญัติความหลากหลายทางชีวภาพ พ.ศ. …. เพื่อเปิดรับฟังความคิดเห็นจากผู้มีส่วนเกี่ยวข้องและประชาชนทั่วไป

เนื่องจากประเทศไทยมีการจัดการความหลากหลายทางชีวภาพภายใต้หลายกฎหมายและหน่วยงาน แต่ยังมีช่องว่างด้านการกำกับดูแล จึงมีการจัดทำร่างพระราชบัญญัติความหลากหลายทางชีวภาพ เพื่อเป็นกฎหมายกลางของประเทศ กำหนดมาตรฐานเดียว ครอบคลุมการอนุรักษ์ การใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน การแบ่งปันผลประโยชน์อย่างเป็นธรรม และการป้องกันผลกระทบจากชนิดพันธุ์รุกรานและสิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรม สอดคล้องกับอนุสัญญาระหว่างประเทศและสนับสนุนเศรษฐกิจชีวภาพ

การอนุรักษ์และการใช้ประโยชน์ต้องอาศัยทั้งมาตรการทางกฎหมายและความร่วมมือจากภาครัฐ เอกชน และประชาชน พร้อมกลไกควบคุมการลักลอบนำเข้า–ส่งออก การใช้ทรัพยากรชีวภาพ และการแบ่งปันผลประโยชน์ รวมถึงการเสริมสร้างสมรรถนะและแรงจูงใจให้ชุมชนท้องถิ่นมีบทบาทในการปกป้องสิทธิ เจรจาข้อตกลง และคุ้มครองภูมิปัญญาของตนอย่างเหมาะสม

สาระสำคัญของ (ร่าง) พระราชบัญญัติความหลากหลายทางชีวภาพ พ.ศ. ….

1. หลักการทั่วไป

• • เป็น กฎหมายกลาง เพื่อเติมเต็มช่องว่างและยกระดับการจัดการความหลากหลายทางชีวภาพให้สอดคล้องกับมาตรฐานสากล โดยไม่ขัดกับกฎหมายเฉพาะ

  • แต่งตั้ง หน่วยงานผู้รับผิดชอบ ดำเนินงานร่วมกับคณะกรรมการความหลากหลายทางชีวภาพแห่งชาติ (มีอำนาจกำหนดนโยบายและแผน)

  • ครอบคลุมพื้นที่ทั้งในประเทศ เขตเศรษฐกิจจำเพาะ ไหล่ทวีป และทะเลหลวง ตามข้อตกลงระหว่างประเทศ

  • บริหารจัดการโดยยึดหลัก อนุรักษ์และใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน ร่วมกับการมีส่วนร่วมของประชาชน และยึดแนวทาง Precautionary Approach

  • จัดทำ ทะเบียนชุมชนท้องถิ่น และแผนจัดการความหลากหลายทางชีวภาพระดับชาติให้หน่วยงานของรัฐปฏิบัติสอดคล้องกัน

---

2. องค์กรกำกับดูแล

• • คณะกรรมการความหลากหลายทางชีวภาพแห่งชาติ (นายกฯ หรือรองนายกฯ เป็นประธาน) มีหน้าที่กำหนดนโยบาย แผน มาตรการ และการแบ่งปันผลประโยชน์จากทรัพยากรชีวภาพอย่างเป็นธรรม

  • สผ. เป็นฝ่ายเลขานุการ ทำหน้าที่จัดทำแผน ทบทวนข้อมูล ติดตามผล และประสานงานกับหน่วยงานใน-ต่างประเทศ

  • หน่วยงานผู้รับผิดชอบทำหน้าที่ปฏิบัติการในพื้นที่ หากไม่มีหน่วยงานรับผิดชอบ ให้ สผ. ทำแทน

---

3. การมีส่วนร่วมของประชาชน

• • ส่งเสริมการรวมกลุ่มเป็นชุมชนท้องถิ่น เพื่อมีสิทธิจัดการความหลากหลายทางชีวภาพในพื้นที่

  • ให้ชุมชนมีส่วนร่วมในการกำหนดพื้นที่อนุรักษ์ การขึ้นบัญชีชนิดพันธุ์คุ้มครองหรือชนิดพันธุ์ต่างถิ่น และการพิจารณารายงานความปลอดภัยทางชีวภาพ

  • ใช้มาตรการจูงใจแก่เอกชนและภาคประชาสังคม เพื่อสนับสนุนการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน

---

4. การบริหารจัดการ

4.1 การอนุรักษ์

• • • จัดทำแผนทุก 5 ปี

    • กำหนด OECMs (พื้นที่อนุรักษ์นอกเขตคุ้มครอง)

    • ขึ้นบัญชี ทรัพยากรชีวภาพคุ้มครอง เช่น ชนิดพันธุ์หายาก เฉพาะถิ่น หรือถูกคุกคาม

    • จัดทำบัญชีทรัพยากรชีวภาพรายพื้นที่และปรับปรุงอย่างน้อยทุก 5 ปี

4.2 การเข้าถึงและแบ่งปันผลประโยชน์

• • • ไม่ใช้บังคับกับการใช้ตามจารีตเพื่อยังชีพของชุมชน

    • ปฏิบัติตามหลัก PIC – MAT – Benefit Sharing ตามพิธีสารนาโงยา

    • การใช้ประโยชน์เชิงพาณิชย์ต้องทำข้อตกลงแบ่งปันผลประโยชน์ทั้งตัวเงินและไม่เป็นตัวเงิน

4.3 การควบคุมผลกระทบ

• • • ควบคุม สิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรม (LMOs) ตามพิธีสารคาร์ตาเฮนา

    • จัดทำบัญชีและมาตรการควบคุม ชนิดพันธุ์ต่างถิ่น รวมถึงการประกาศพื้นที่และมาตรการเร่งด่วนเมื่อเกิดเหตุฉุกเฉิน

---

5. ความรับผิดทางแพ่ง

• • ผู้ก่อให้เกิดความเสียหายต้องชดใช้ค่าสินไหมทดแทน ครอบคลุมความเสียหายต่อความหลากหลายทางชีวภาพ เศรษฐกิจ สังคม ความมั่นคงทางอาหาร และสุขภาพมนุษย์

---

6. บทกำหนดโทษ

• • มีโทษจำคุกและปรับ สำหรับการฝ่าฝืนมาตรการคุ้มครอง การใช้ LMOs โดยไม่ได้รับอนุญาต หรือเปลี่ยนวัตถุประสงค์การใช้ทรัพยากรชีวภาพ

  • โทษปรับพิจารณาจากมูลค่าทางการค้า

  • นิติบุคคลมีความรับผิดร่วม หากผู้บริหารมีส่วนรู้เห็น

  • มีคณะกรรมการเปรียบเทียบความผิด เพื่อปิดคดีเมื่อชำระค่าปรับ

---

7. บทเฉพาะกาล

• • ใช้คณะกรรมการเดิม (กอช.) ดำเนินงานในช่วงเริ่มแรก

  • กิจกรรม LMOs เดิมต้องขออนุญาตหรือแจ้งภายใน 120 วัน

---

8. เหตุผลสำคัญ

• • คุ้มครองทรัพยากรชีวภาพที่มีคุณค่าต่อสิ่งแวดล้อม สุขภาพ ระบบนิเวศ และเศรษฐกิจ

  • สร้างกลไกกลางบูรณาการการทำงานของหน่วยงานรัฐ

  • มีโทษอาญาเพื่อป้องปรามและรักษาความมั่นคงทางชีวภาพของประเทศ

  • วางกรอบการใช้ดุลพินิจของเจ้าหน้าที่รัฐอย่างรัดกุมและมีการตรวจสอบ

---

ผู้ที่สนใจสามารถร่วมแสดงความคิดเห็นต่อ (ร่าง) พระราชบัญญัติความหลากหลายทางชีวภาพ พ.ศ. …. ได้ที่นี่
หากพบข้อสงสัยหรือต้องการสอบถามเพิ่มเติม สามารถติดต่อได้ที่ สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม โทรศัพท์ 02-265-6561 หรืออีเมล onep.biosafety@gmail.com (คุณศศิธร ศรีสุรักษ์)